Historia kościoła i parafii

Zdjęcie kościoła z lat dawnych

Kościół parafialny pod wezwaniem św. Marcina  w Kłobucku został zbudowany z kamienia w roku 1144 przez Piotra Dunina ze Skrzynna. Jest bardzo prawdopodobne, że wcześniej istniał tutaj kościół drewniany, gdyż rozległość tutejszej parafii świadczy o jej bardzo dawnym utworzeniu, być może w początkach państwa polskiego. Jej pierwotny zasięg znany był ks. Janowi Długoszowi, który podaje, że z pierwszej parafii utworzono pięć nowych, a mianowicie: w Wilkowiecku w 1354 r., w Krzepicach w 1357 r., w Przystajni w 1405 r., w Białej Górnej w 1407 r. oraz w Miedźnie w 1425 r. Mimo znacznych ubytków terytorialnych, parafia kłobucka zajmowała jeszcze wówczas znaczną powierzchnię na której istniało 26 wsi i osad. Oznacza to, że pierwsza parafia kłobucka obejmowała teren zbliżony do powierzchni dzisiejszego powiatu, czyli około 800 km2 .

       Przez pierwsze 300 lat istnienia parafii posiadamy o niej bardzo mało wiadomości, dopiero XV wiek przynosi więcej informacji. W 1410 roku proboszczem kłobuckim został ks. Bartłomiej Długosz, herbu Wieniawa, kapelan króla Władysława Jagiełły, który przed bitwą grunwaldzką odprawiał Mszę św.. W tamtych czasach chowano zmarłych na cmentarzu przykościelnym, lecz gdy w roku 1425 wybuchła w Kłobucku zaraza, proboszcz ks. Bartłomiej założył cmentarz grzebalny poza obrębem miasta, przy drodze do wsi Zawada i wybudował tam drewniany kościół pod wezwaniem św. Bartłomieja. Cmentarz ten i kościół istniały prawie 400 lat.

     W 1434 roku, dotychczasowy proboszcz odstąpił beneficjum kłobuckie swojemu bratankowi Janowi Długoszowi, największemu europejskiemu historykowi średniowiecza. Nowy proboszcz liczył sobie zaledwie 19 lat i dopiero dwa lata później otrzymał niższe święcenia i godność Kanonika krakowskiego. Nie zajmował się pracą duszpasterską w Kłobucku, gdyż przebywał w Krakowie na dworze biskupa, a potem kardynała Zbigniewa Oleśnickiego, początkowo jako notariusz, wkrótce sekretarz, a następnie kanclerz i powiernik Kardynała. Probostwo kłobuckie w roku 1448 odstąpił ks. Długosz swemu młodszemu bratu również o imieniu Jan. Starszy Jan Długosz interesował się jednak dalej parafią kłobucką i czynił starania, aby ufundować tutaj klasztor, który zapewniłby parafianom lepszą opiekę duszpasterską, niż proboszczowie świeccy, pełniący różne funkcje na dworach biskupich lub królewskich. Na jego prośbę w roku 1454 kard. Zbigniew Oleśnicki nadał probostwo kłobuckie Konwentowi Kanoników Regularnych Laterańskich reguły św. Augustyna z Krakowa. Obok Kościoła wybudowano dla nich drewniany klasztor. Od tej pory proboszczem parafii kłobuckiej był przeor, zwany także prepozytem. Ks. Jan Długosz Starszy przyczynił się także do rozbudowy kościoła. Jego staraniem i częściowo na Jego koszt dobudowano w stylu gotyckim prezbiterium i piętrową zakrystię. W roku 1480 ks. Długosz został mianowany arcybiskupem lwowskim (wcześniej proponowano Mu biskupstwo w Pradze), jednakże zmarł w tymże roku przed objęciem tego urzędu.

     W późniejszym czasie, pomimo znacznych dochodów parafii kościół i budynki klasztorne nie były na bieżąco konserwowane i remontowane, wskutek czego kościołowi zagrażała zupełna ruina. Mający własną kamienicę, w pobliżu kościoła, starosta krzepicki i marszałek koronny Mikołaj Wolski, wielce zasłużony dla Kłobucka, na własny koszt dokonał gruntownego remontu i rozbudowy świątyni w pierwszej ćwierci XVII wieku. Przedłużono nawę główną, dobudowano nawy boczne i wykonano nowe sklepienie. Rozbudowa była tak znaczna, iż kościół został ponownie konsekrowany 3 listopada 1623 roku przez biskupa krakowskiego Tomasza Oborskiego. Poza tym rozbudowano i powiększono obiekty klasztorne jednocześnie otaczając murem cmentarz przykościelny i klasztor.

     W okresie wojen kozackich i szwedzkich miasto zaczyna podupadać, a tym samym biednieje parafia, zwłaszcza, że w roku 1658 sejm w nagrodę za obronę Jasnej Góry przed Szwedami, nadał dochody starostwa kłobuckiego klasztorowi Paulinów w Częstochowie. Wielkie straty poniósł kłobucki klasztor pozbawiony dochodów przeznaczonych na rzecz Jasnej Góry.

     W XVIII wieku miasto i kościół kilkakrotnie ulegały pożarom. Przed rokiem 1743 spłonęła wysoka wieża wzniesiona przez starostę Wolskiego, która została odbudowana kilka lat później. W 1796 roku w czasie kolejnego pożaru spalił się dach kościoła i wieża z zegarem niedawno odbudowana oraz część biblioteki klasztornej. W tymże roku spłonął również kościółek św. Bartłomieja. Zlikwidowano wówczas cmentarz grzebalny istniejący przy spalonym kościółku i założono nowy cmentarz istniejący do dziś. Kolejny pożar w 1807 roku znów częściowo zniszczył kościół i prawie całkowicie budynki gospodarcze. Mimo tak pechowego okresu ówcześni księża proboszczowie: Stanisław Praski, Antoni Wybranowski i Adam Sadowski naprawiali wynikłe szkody, jednocześnie ozdabiali kościół wewnątrz istniejącymi do dziś cennymi dziełami sztuki jak prospekt organowy (1763 r.), dwa ołtarze boczne (prawy 1772 r.), stalle (1782 r.) i ambona (1783r.) w kształcie łodzi Piotrowej. Ambonę i ołtarze boczne, i prawdopodobnie także stalle, wykonał w stylu rokokowym miejscowy rzemieślnik Jan Jaworski.

     Po drugim rozbiorze Polski w 1793 roku, Kłobuck znalazł się w zaborze pruskim. Dobra kościelne przejęto na rzecz skarbu państwa pruskiego. W roku 1810 dokonano kasacji zakonu kłobuckiego i proboszczem świeckim został dotychczasowy prepozyt klasztoru, ks. Adam Sadowski. Jego następca, ks. Ignacy Jarnuszkiewicz (1837 – 1885) przeprowadza remont kościoła i umieszcza na jego dachu sygnaturkę, odnawia organy, wznosi nowe budynki gospodarcze na terenie probostwa, a na cmentarzu buduje drewnianą kaplicę. Kolejny proboszcz, ks. kan. Adam Grzeliński (1885 – 1899) odnawia ołtarze boczne i ambonę, które wówczas liczą sobie już sto lat. Buduje również nową kopułę wieży, która w tym kształcie istnieje do dziś. Proboszcz, ks. kan. Kazimierz Puacz (1899 – 1918) rozbiera będący w złym stanie technicznym główny ołtarz i zleca budowę nowego, czego dokonuje Paweł Turbas w 1911 r., tworząc piękny pseudo barokowy zabytek. Dobudowano wówczas czwartą nawę zwaną „babińcem”, wykonano ołtarze w nawach bocznych i położono posadzkę.

     W czasie I wojny światowej Niemcy zabierają z kościoła dzwony i organy na cele wojenne. Kolejny proboszcz, ks. kan. Antoni Zagrzejewski (1918 – 1930) sprawia nowe dzwony i organy, tynkuje kościół na zewnątrz, odnawia budynki mieszkalne i gospodarcze oraz likwiduje zagrożoną upadkiem sygnaturkę. Zakupując 4 morgi gruntu, powiększa cmentarz, rozbiera istniejącą na cmentarzu drewnianą kaplicę i na nowym gruncie w 1928 roku stawia kaplicę murowaną.

     W okresie okupacji hitlerowskiej, proboszcz, ks. mgr Władysław Gacek (1930 – 1946) zmuszony jest wydać Niemcom dokumenty będące w posiadaniu parafii, których dalszy los jest nieznany. Były wśród nich m. in. Dokument przekazania kościoła i parafii Kanonikom Regularnym, dwa dokumenty z podpisami króla Stanisława Leszczyńskiego oraz dokument wydany przez wojewodę sieradzkiego Jana Koniecpolskiego.

     Z cenniejszych zabytków znajdujących się w naszym kościele należy:

– kielich mszalny wczesno gotycki, fundacji ks. Jana Długosza Starszego;

– kamienną chrzcielnicę z roku 1492;

– gotycką monstrancję z roku 1626;

– ornat gotycki z ciemnoczerwonego aksamitu, haftowany złotą nicią, fundacji ks. Jana Długosza Starszego;

– pacyfikał (krzyż z relikwiami) z 1456 roku;

– relikwiarz Krzyża św. z XVIII wieku,

– obraz Matki Boskiej z dzieciątkiem w lewym ołtarzu bocznym z I XV wieku;

– obraz św. Anny z córką Marią i wnukiem Jezusem w prawym ołtarzu bocznym z I połowy XVIII wieku;

– świecznik w kształcie głowy jelenia z XVII wieku, poza tym w kościele znajdują się liczne ciekawe kielichy, monstrancja, krucyfiksy, ornaty, obrazy i epitafia.

*****

     Po II wojnie światowej kolejni proboszczowie dokonywali wszelkich starań, aby kościół nie stracił na swoim dawnym wyglądzie. Ks. kan. Aleksander Konopka powiększył cmentarz parafialny, zakupił nowe ławki i wykonał wiele innych prac. Po Nim podjął prace ks. kan. Wiktor Tomzik, któremu nagła choroba przerwała zamierzone plany. Ks. prałat Kazimierz Troczyński dokonał m.in. prac konserwatorskich i uporządkował wiele ważnych spraw. Następca ks. prałata Troczyńskiego kontynuuje remonty i dokonuje konserwacji budynków, czuwa nad cmentarzem, obejściami itd.

   10 lipca 2011 r. o godz. 7.33, podczas burzy piorun uderzając w wieżę kościelną spowodował jej zniszczenie. W bardzo szybkim czasie (ok. 3 miesięcy) zostaje ona wyremontowana. Kościół i plebania zostają odgromione, wieża od nowa zelektryfikowana, a przyczynili się do tego Parafianie i obecny proboszcz – ks. prałat płk dr Wiesław Korpeta.


Opr A. Brzózka, M.B.A. Sękiewicz